Przeciwciała przeciw komórkom wysp trzustkowych

U około 60—80% chorych z cukrzycą typu 1 stwierdza się na początku choroby w surowicy przeciwciała skierowane przeciw komórkom wysp trzustkowych (islet celi anLibodies, ICA). Wyróżnia się dwa ich rodzaje: przeciwciała cytoplazmatyczne, reagujące z elementami strukturalnymi komórek , oraz przeciwciała powierzchniowe, skierowane przeciw składnikom błony tych komórek (ICSA, Należą one do immunoglobulin G i ich obecność jest dowodem odczynu immunologicznego ze strony limfocytów B. Chociaż pomiędzy występowaniem obu rodzajów przeciwciał mogą zachodzić duże rozbieżności, to jednak ich zachowanie się w surowicy na początku choroby i w jej przebiegu jest bardzo podobne. Duża w początkowym okresie choroby częstość występowania tych przeciwciał w surowicy szybko maleje i po upływie jednego roku można je jeszcze stwierdzić zaledwie u 15—20% chorych z cukrzycą typu 1. Dłuższe utrzymywanie się w surowicy przeciwciał przeciw komórkom wysp trzustkowych obserwuje się jedynie u chorych, u których obecne są także inne znamiona autoimmunizacji (współistnienie innych chorób autoimmunizacyjnych, obecność w surowicy autoprzeciwciał przeciw tarczycy, nadnerczom, komórkom okładzinowym żołądka), a często także antygeny szeregu DR3-B8.
Znaczenie patogenetyczne przeciwciał skierowanych przeciw komórkom wysp trzustkowych jest trudne do ustalenia, gdyż dotąd nie określono dokładnie ich antygenów. Nie wydaje się, aby cytoplazmatyczne przeciwciała przeciw wyspowe brały udział w procesie uszkadzania komórek B (niemożność przeniknięcia do wnętrza tych komórek, a także mała swoistość owych przeciwciał, wyrażająca się reakcją z wszystkimi rodzajami komórek wysp). Bardziej natomiast jest prawdopodobne, że są one wykładnikiem, bądź też następstwem, niszczenia tych komórek. Ich znaczenie sprowadza się zatem głównie do funkcji znacznika (markera) tego procesu. Wiadomo, że proces ten nie zawsze doprowadza do klinicznego ujawnienia się cukrzycy.
W kaukaskiej grupie etnicznej stwierdzono obecność cytoplazmatycznych przeciwciał przeciwwyspowych u 0,5% ogółu ludności, ale już u 3% zdrowych bliskich krewnych chorych na cukrzycę typu 1 i u 6°/o osób bez cukrzycy z innymi chorobami autoimmunizacyjnymi [45], Spośród tych osób bez cukrzycy, u których wykryto wspomniane przeciwciała, u 10—20% wystąpiła cukrzyca insulinozależna w ciągu najbliższych 5 lat obserwacji, Podobnie obecność tych przeciwciał w surowicy u kobiet z objawami cukrzycy ciężarnych (gęsta- Lional diabetes) może stanowić zapowiedź wystąpienia u nich w przyszłości cukrzycy insulinozależnej, natomiast u chorych z pierwotnie rozpoznaną cukrzy¬cą typu 2 zapowiada szybką nieskuteczność leczenia doustnego cukrzycy i przemawia za tym,’że w istocie rzeczy w tych przypadkach chodzi o cukrzy¬cę na podłożu immunologicznym, często skojarzoną z antygenami HLA-DR3-B8. Ważnym wskaźnikiem autoimmunizacji jest długotrwałość utrzymywania się cytoplazmatycznych przeciwciał przeciw komórkom wysp trzustkowych w surowicy.
Bardziej prawdopodobny w procesie doprowadzającym do zniszczenia komórek B wysp trzustkowych jest udział powierzchniowych przeciwciał przeciw¬wyspowych, czynnych na zewnątrz tych komórek. Przeciwciała te mogą aktywować układ dopełniacza i inicjując reakcję kaskadową powodować proteolizę błony komórkowej i ewentualną śmierć komórek B, bądź też wiązać się z naturalnymi komórkami K, doprowadzając do’ reakcji cytotoksycznej zależnej od przeciwciał [58]. Sama obecność w surowicy powierzchniowych cytotoksycznych przeciwciał przeciwwyspowych nie wystarcza prawdopodobnie do wy¬wołania cukrzycy, stwierdzono je bowiem u V4 zdrowych krewnych pierwsze¬go stopnia chorych na cukrzycę insulinozależną [25]. W procesie cytotoksyczności obserwowanym w początkowym okresie cukrzycy typu 1 muszą zatem brać udział jeszcze inne mechanizmy.
Stosując odpowiednie metody pomiaru, w ostatnich latach stwierdzono u około 20—40% chorych z cukrzycą typu 1 jeszcze przed rozpoczęciem leczenia insuliną obecność w surowicy przeciwciał wiążących ten hormon. Te autoprzeciwciała stwierdzono także u 4% krewnych pierwszego stopnia chorych na cukrzycę insulinozależną i tylko u 1,5% ludzi zdrowych bez rodzinnego obciążenia tą chorobą. Zwraca uwagę wysoki stopień korelacji pomiędzy obecnością w surowicy autoprzeciwciał insulinowych a obecnością cytoplazmatycznych przeciwciał przeciw komórkom wysp trzustkowych, jak również ich kojarzenie się z obecnością antygenów HLA-DR3 i -DR4. Z dotychczasowych ba¬dań nie wynika jednak, aby autoprzeciwciała insulinowe przyczyniały się w jakiś sposób do rozwoju cukrzycy typu 1. Raczej uważa się je za znaczniki (markery) nasilonej destrukcji komórek B wysp trzustkowych, która w przypadkach ich obecności postępuje szybciej aniżeli u osób, u których tych przeciwciał się nie stwierdza.